به این پرسش با یک مثال پاسخ میدهیم. فرض کنید میخواهیم به مهمانی برویم و از فرزندمان میخواهیم لباس خاصی را بپوشد اما او مقاومت میکند و اصرار دارد لباس دیگری را بپوشد که از نظر ما مناسب نیست. در چنین موقعیتی باید چه کنیم؟
در اینجا لازم است به این موارد توجه داشته باشیم:
اول از همه باید نگرشمان را اصلاح کنیم. اینکه ما چه برداشتی از رفتارهای مخالفتآمیز کودک داشته باشیم، خیلی بر عکسالعملهایمان تأثیر میگذارد. اگر نگاهمان این است که فرزندم با من لجبازی میکند، حرفم را گوش نمیدهد، برایم ارزش قائل نیست و… احتمالاً بعضی از گرههای روانی ما هم فعال شده و باعث میشود احساس میکنیم که مادر یا پدر کارآمدی نیستیم و کفایت لازم را نداریم؛ بنابراین با فرزندمان وارد یک مبارزه شخصیتی برای اثبات خودمان میشویم! به این ترتیب شرایط پیچیده و دشوار میشود. پس باید از اصلاح نگرشمان شروع کنیم. اما نگرش درست نسبت به این رفتارهای کودک چیست؟
باید بدانیم که وقتی کودک با ما مخالفت میکند، با شخصیت یا وجود ما نمیخواهد مخالفت کند. پس چرا مخالفت میکند؟
1- او در واقع این مخالفت را ابزاری برای رسیدن به خواستههایش، ازجمله جلب توجه ما میداند. یعنی مخالفت کردن یکی از راههای مؤثر جلب توجه است که کودکان به آن متوسل میشوند.
2- میخواهد استقلال خودش را نشان دهد. کودکان از سنین حدود 2 الی 4 سالگی در دنیای خودشان سردرگم هستند، جایگاه خود را نمیدانند و مرز بین خواست خودشان و خواست دیگران برایشان مبهم است؛ بنابراین این را به آزمایش میگذارند. پس کودک ما میخواهد استقلال پیدا کند، میخواهد خودش را پیدا کند و میخواهد شخصیت پیدا کند.
اگر نگرش ما این باشد، تحمل رفتارهای مخالفتآمیز کودک خیلی برایمان سادهتر میشود و حتی ممکن است که شیرین شود و احساس مثبتی نسبت به آن داشته باشیم. در این صورت عکسالعملهای ما هم توأم با آرامش و اقتدار خواهد بود. بسیاری از مسائل در همین مرحله حل میشود و نیازی به راهکارهای دیگر نخواهیم بود.
بعد از اینکه نگرشمان را اصلاح کردیم و توانستیم برخوردی منطقی و باآرامش با کودکمان داشته باشیم میتوانیم از این تکنیکهای رفتاری نیز استفاده کنیم:
1- همدلی کنیم. تلاش کنیم کودک احساس و نیاز خودش را بیان کند و بعد با او همدلی کنیم. در مثال انتخاب لباس که مطرح شد از کودک بپرسیم که «میخوای تو مهمونی چی کار کنی؟ چه احساسی داری؟ دوست داری چه جور لباسی بپوشی؟ و…» و او را درک کنیم و با او همدلی کنیم.
2- به کودک حق انتخاب بدهیم. مثلاً در موضوع انتخاب لباس که در ابتدا مطرح شد، میتوانیم چند لباس را تعیین کنیم و از کودک بخواهیم از بین آنها یکی را که فکر میکند مناسبتر است و بیشتر دوست دارد انتخاب کند. باید میدان عمل را برایش باز کنیم و خودمان هم در کنارش باشیم تا این انتخاب را انجام دهد و انتخابش را واقعاً تأیید کرده و او را تشویق کنیم. توجه داشته باشیم که کودک میخواهد استقلال خودش را نشان دهد و جایگاه رأی خودش را در مقابل رأی ما بداند؛ بنابراین باید به او حق انتخاب بدهیم.
3- اصل جایگزینی را رعایت کنیم. وقتی کودک انتخابش را انجام داد باید تلاش کنیم که موضوع را عوض کنیم و زیاد روی آن مسئله نمانیم. مثلاً در مورد موضوع انتخاب لباس نباید خیلی حساسیت به خرج دهیم. هر موضوعی که ما حساسیت زیادی روی آن نشان دهیم میدانی برای قدرتنمایی کودک میشود. بنابراین اتفاقاً در مورد موضوعی که برایمان مهم و حساس است باید کمتر حساسیت نشان دهیم.
مثلا مشکلاتی که خیلی از کودکان در غذا خوردن دارند به دلیل حساسیت نشان دادن مادر است. وقتی کودک میبیند که مادر روی غذا خوردن او حساس است آن را موضوعی برای مخالفت و قدرتنمایی میکند. بنابراین ما نباید روی این مسئله زیاد بمانیم و باید موضوع جایگزینی را مطرح کنیم.
در مثال انتخاب لباس اگر این کارها را به هر دلیلی نتوانستیم انجام دهیم یا شرایط ایجاب نکرد باید چه کنیم؟
باید اجازه دهیم کودک آن لباسی که میخواهد را بپوشد ولو اینکه آن لباس ممکن است واقعاً مناسب نباشد. لباس مناسب را هم با خودمان ببریم و اگر در مهمانی شرایط مناسبتر شد میتوانیم به کودکمان پیشنهاد دهیم که «حالا اگر دوست داری و میخوای لباست مناسبتر باشه (یا هر دلیل دیگری) میتونم لباست رو عوض کنم». اما اگر هم این کار را نکرد، باید بدانیم که در واقع در چنین موضوعاتی که آسیبی به دیگران نمیرسد باید اجازه دهیم میدان عمل کودک باز باشد و خیلی نگران حرف دیگران نباشیم و بدانیم که تربیت فرزند ما مهمتر است. البته اگر رفتار کودک به دیگران آسیب میزند یا باعث اذیت دیگران میشود، مسلماً نباید برای او میدان عمل را باز بگذاریم. ولی در اینجا که آسیبی به کسی میرسد نباید به حرف دیگران اهمیت دهیم و باید آرامش فرزندمان برایمان مهم باشد. وقتی که با او همراه شویم او هم در موارد دیگر آرام آرام با ما همراه میشود و میتواند در چهارچوب ارزشی و تربیتی مورد نظر ما قرار بگیرد.
بدون دیدگاه